We hebben allemaal filters, met of zonder trauma, we kijken door een filter dat gekleurd is door ons verleden. Deze filters zijn ontstaan in de eerste jaren van ons leven en bepalen voor een groot deel onze kwaliteit van leven. Het verleden kan zo indrukwekkend en bepalend geweest zijn dat indrukken ingeprent raken in ons systeem. Op deze manier herhaalt het verleden zich, we leven in het heden maar registreren het verleden.
In het systemisch werk is er een term die een extreme vorm van zo’n filter omschrijft, dan heb ik het over de term ‘dubbele belichting’. Dubbele belichting lijkt enigszins op projectie maar nu gaat het niet om een geprojecteerde eigenschap maar om de hele persoon die op een andere persoon wordt ‘geplakt’. Zo kan een therapeut door een bepaalde trigger ineens veranderen in de vijand van toen, in extreme vorm kan er ook sprake zijn van een flashback, iemand beleeft dan (aspecten uit) het verleden alsof het hier en nu gebeurt.
Dubbele belichting gaat vaak onbewust, zo kan een werknemer razend op zijn baas zijn, de emotie is (te) extreem voor de huidige situatie maar is te verklaren vanuit het verleden dat meepraat in het heden. Als er sprake is van dubbele belichting dan is zijn baas plots zijn vader geworden.
Om dubbele belichting te kunnen onderbreken is het belangrijk om het allereerst te herkennen, je bewust te worden dat er sprake is van dubbele belichting. Hierdoor kan al een stukje afstand gecreëerd worden. Vervolgens is het nodig om nog meer te ontmengen en los te komen van het filter uit het verleden. Er zijn verschillende interventies die daarbij kunnen helpen, zowel uit de lichaamsgerichte trauma therapie als uit het systemisch werken.
Hieronder omschrijf ik een voorbeeld van een opstelling die ik mocht begeleiden waarbij er sprake was van dubbele belichting. Deze cliënt noem ik Lotte, haar naam is fictief, de opstelling heeft echt plaatsgevonden.
Lotte vind het moeilijk om contact met mij als opsteller/therapeut te maken, ze volgt een opleiding bij ons en sluit zich altijd wat voor mij af, het voelt of iets in haar, mij wegduwt. In deze sessie kijkt ze al 5 minuten naar het tapijt. Ze staart in de leegte, iets wat mij leert hoeveel eenzaamheid ze kent. Als ik haar vraag of het lukt om naar mij te kijken, kijkt ze op en zie ik haar gezicht veranderen. Ik voel de enorme lading in haar blik, ik weet dat ze mij niet ziet maar dat er sprake is van dubbele belichting en dus zeg ik tegen haar: ‘ik ben niet wie je nu denkt dat ik ben, ik heb geen enkele intentie om je pijn te doen’.
Ik wacht wat mijn woorden met haar doen en zie dat er veel gebeurt van binnen. Ik geef haar de tijd en probeer goed af te stemmens of alles in haar mee kan komen voor ik verder ga. Dan vraag ik haar: ‘Lotte, op wie ben je zo boos?’. Met een strakke, boze maar ook angstige blik geeft ze antwoord: ‘Op mijn vader’. Dat is het moment waarop we een representant voor haar vader uitnodigen in het veld. Ik laat al haar delen naar mij kijken terwijl ik de dubbele belichting uit mij haal en in de representant van vader plaats terwijl ik nogmaals zeg: ‘Ik ben niet wie je denkt dat ik ben. Kijk maar eens goed, deze boosheid en dit wegduwen hoort daar en toen.’ Ze kijkt van mij naar de representant van vader en weer terug. Die boosheid en angst, die hoort daar zeg ik nog eens, terwijl ik wijs naar de representant van vader. Die is niet voor de hele wereld bedoelt. Zet het alsjeblieft niet tussen jou en de wereld in. Dan is het leven één gevecht en ben je ontzettend eenzaam. Lotte neemt alle tijd om afwisselend van mij naar de representant van vader te kijken en weer terug.
Dan vraag ik haar om opnieuw naar mij te kijken en ineens ziet ze me echt. Haar gezicht gaat open, wordt zacht en nu kan ik haar voor het eerst echt zien omdat ze me dichtbij kan laten. Omdat er geen boosheid meer tussen zit die afweert maar in plaats daarvan zachtheid die uitnodigt. Haar hele uitstraling is opslag anders.. Alsof er iemand anders bij me zit. Ik ben ontroerd en onder de indruk. Als ze naar de representant van vader kijkt komt de boosheid weer terug, dat is oké, dat is waar die hoort. We oefenen met het ontmengen en loslaten van de dubbele belichting. Steeds wanneer het filter er tussen schiet en haar uitdrukking verandert, vraag ik haar om naar haar vader te kijken en te herkennen dat dit bij toen en daar hoort, vervolgens mag ze weer terugkijken en voelen we de openheid en zachtheid van het hier en nu weer. Ze pakt het snel op en merkt het wanneer het filter van ‘toen en daar’ ertussen schiet, dan kijkt ze zelf even weg om het filter daar te laten waar het hoort en zonder filter weer in het hier en nu naar mij te kijken.
Dan vraag ik of Lotte iemand uit de groep wil kiezen die gaat staan voor de volmaakte vader, datgene wat ze zo gemist heeft. Ze kiest een man uit en ik begeleid haar langzaam naar deze representant toe. Ze omarmt hem en huilt, het is diep en helend huilen, alsof haar harnas dat haar al zolang gevangen houdt breekt. Eindelijk. Ik nodig haar uit die warme armen echt te voelen, heel bewust. Wat er gebeurt is niet in woorden uit te drukken maar iedereen weet en ziet hoe diep en belangrijk dit is. Het is een groots geschenk voor de groep om hier getuige van te mogen zijn. Dit is echt en diep gevoeld contact. Lotte is misschien wel voor het eerst helemaal in het hier en nu, in contact met een man en ze kan de liefde voelen. Ze is in extase, verbaasd, ontroert en blij. Lotte zegt tegen mij met grote ogen vol van liefde: ‘Ik kijk nu zo anders naar je, ik zag afwijzing maar dat is er helemaal niet. Jij bent niet veranderd maar doordat ik anders kijk zie ik het gewoon niet meer. Het voelt zo zacht, zo fijn!’.
Iedereen, inclusief ik zelf, is diep ontroert, wat is de combinatie van systemisch werk en traumawerk toch ontzettend mooi. Wat is het een voorrecht om van deze transformatie getuige te mogen zijn. Het verleden hoeft niet langer haar leven te bepalen, het weekt los, ze weet dat het een herinnering is die haar leven kleurde en ze heeft nu de mogelijkheid om door een andere bril kijken.
Ben je professional en wil je meer ontdekken over systemisch werken of lichaamsgerichte trauma therapie? Neem dan gerust contact met ons op of klik op één van deze links:
– Opleiding lichaamsgericht trauma therapie
Lieve groet, Samantha
